Kuduz

Kuduz hasta veya kuduz mikrobunu taşıyan hayvanların ısırması ve enfekte salya veya tükrüğünün mukozaya ve bütünlüğü bozulmuş deriye teması ile bulaşan ölümcül bir hastalıktır.

Köpek, kedi, koyun, keçi, at, inek, eşek gibi hayvanlardan ve çakal, kurt, tilki, kokarca, sırtlan, ayı, yarasa gibi hayvanlardan bulaşabilir. Sincap, sıçan, fare, hamster gibi kemirgenlerin ve kuş, balık, kertenkele, böcek ısırıklarında kuduz riski yoktur. Kuduz olan hayvanda huzursuzlukla başlayan belirtiler, arka arkaya başlayan felçlerin tüm vücuda yayılması ile 3-7 gün içinde ölümle sonuçlanan bir tablo oluşturur.

Kuduzda Bulaşma

İnfekte hayvanın ısırması, salyasının sıyrık ve çatlak olan deriye, göz, ağız veya buruna temas etmesi ve tırmalama yoluyla olabilir. Kuduz virüsü, temas ettiği yerden santral sinir sistemine ilerleyerek beyin iltihabı tablosu ile ölüme sebep olduğundan, temas sonrası en kısa sürede müdahale edilmesi önemlidir. İnfeksiyon oluşması durumunda ölüm kaçınılmaz olduğundan, korunma “en önemli” yaklaşımdır.

Kuduzun Evreleri

Kuduza yakalanan hayvanlar, belirtiler başladıktan sonra tedavisi olmadığından ortalama 1 hafta 10 gün içeresinde ölürler. Hastalık, hayvanlarda üç farklı aşamada gelişir:

Kuduzun Başlangıç Dönemi

• Bu dönem yaklaşık 2-3 gün sürer.
• Hayvanın huyunda ciddi davranış bozuklukları görülmeye başlanır. Örneğin uysal bir hayvan birden hırçınlaşabilir. Ya da tersi sessiz, uysal ve içedönük hale gelebilir
• Korkak hale gelebilir
• Evcil hayvanlar evden uzaklaşabilirler
• Su içme ihtiyaçları artar

Kuduz, köpek, kedi, sığır gibi hayvanlardan bulaşabilir

Kuduzun Saldırgan Dönemi

• Bu dönem yaklaşık 2-4 gün sürer.
• Korkaklık, korkusuzluğa dönüşür. Örneğin vahşi hayvanlar sakin görünümlü olup normalde insanlardan kaçma eğilimindeyken korkusuzca yaklaşabilirler ya da köpekten korkan kediler çekinmeden köpeklere saldırabilirler
• Evcil hayvanlar sahiplerinin emirlerini dinlemez, saldırganlaşır, herkesi ve her şeyi ısırma eğilimi göstermeye başlar
• Gözlerde irileşme ve kızarıklık olur.
• Yutkunma sorunu başladığından ağızdan salya akmaya başlar.
• Yutkunma sorununa bağlı olarak iştahsızlık ve su korkusu gelişir.
• Normalde yemedikleri gıda özelliği taşımayan taş, ot gibi şeyleri yemeye çalışırlar.
• Isırık bölgelerini sürekli kaşırlar.
• Sık sık idrar yaparlar.
• Işığa karşı duyarlı olur, bu nedenle loş yerlere saklanmaya çalışırlar. Örneğin kediler kanepe altları gibi kuytu köşelere saklanır.
• Evcil hayvanlarda sebepsiz yere havlama ve miyavlama gözlenir.

Felç Dönemi

• Bu dönem 2-4 gün sürer.
• Felç öncelikle ısırılan organdan başlar, ardından tüm vücuda yayılır.
• Havlama ya da miyavlamada rahatsızlık verecek düzeyde artış görülür.
• Salyada belirgin düzeyde çoğalma gözlenir.
• Hayvan rahat hareket edemez, sık sık dengesini kaybeder, sarhoş gibi yürür ve sonunda yere düşer.
• Felç tüm vücudu ele geçirdikten 1-2 gün sonra hayvan ölür.

İnsanlarda Kuduz Nasıl Gelişir?

Bir insan ısırıldıktan sonra Rabies virüsü beyne sinir hücreleri yoluyla yayılır ve beyinde hızla çoğalır. Bu durum beynin ve omuriliğin hızla iltihaplanmasına neden olur ve sonrasında kişi hızla kötüleşerek ölür. Baş ve boyundaki ısırık ve çiziklerin ilk travmanın yeri nedeniyle beyin ve omurilik tutulumunu hızlandırdığı düşünülmektedir. Bu nedenle boyun bölgelerinden ısırılan birinin özellikle en kısa zamanda tıbbi yardım alması gerekir.

Kuduz Kaç Günde Belirti Gösterir?

Isırıkla virüsün vücuda girdiği andan hastalığın belirtilerinin görülmeye başladığı an arasındaki süre kuluçka süresi olarak adlandırılır. Kuduzun kuluçka süresi değişkendir.

Vücudun neresini kaç kez ısırdığına, yaranın derinliğine ve bulaşan virüs miktarına göre değişkenlik gösterebilir. Bu duruma bağlı olarak bu süre birkaç gün ila altı yıl arasında değişebilir. Ancak olguların çoğunluğunda bu süre ortalama 20-90 gün arasındadır.

Kuduz kapan hayvanlar aşırı saldırganlaşabilir

Kuduz Belirtileri

• Başlangıçta griple benzer belirtiler görülür
• Ateş, karıncalanma
• Baş-boğaz ağrısı, öksürük
• İştahsızlık, karın ağrısı
• Bulantı, kusma ve ishal
• Kas güçsüzlüğü ve kırıklık
• Isırılan bölgede yanma hissi

Kuduz hastalığının virüs merkezi sinir sistemine yayıldıkça gelişebilen iki farklı türü vardır. Belirtiler de bu iki türe göre değişir.

Öfkeli Kuduz

• Uykusuzluk, kaygı
• Halüsinasyonlar, Hiperaktivite
• Anormal davranışlar
• Aşırı tükürük ve terleme
• Yutma güçlüğü
• Su korkusu ve ışık korkusu
• Rüzgâr gibi hava akımlarına karşı tepki
• Kaslarda kasılmalar
• Vücutta sıcaklık artışı
• Tansiyon, nabız artışı
• Nefes alış-verişlerde düzensizlik
• Göz bebeklerinde büyüme

Sakin Kuduz

• Hastalık gelişimi daha uzun sürer.
• Genellikle ısırılan bölgede başlayan ve süreç içerisinde tüm vücuda yayılan felç gelişir.
• Öfkeli kuduzda görülen bilinç değişiklikleri ve aşırı huzursuzluk, gerilim halleri görülmez. Ancak fiziksel belirtilerin bazıları görülebilir.

Her iki türde de hasta sonunda komaya girer ve ölür.

Kuduz Bir Hayvan Isırdığında Ne Yapmalı?

• Yaranızı nazikçe ve iyice sabun ve bol miktarda su ile yıkayın. Bu işlem kesinlikle ihmal edilmemelidir çünkü virüsün temizlenmesine yardımcı olabilir.
• Yarayı alkol ya da iyot bazlı bir antiseptikle temizleyin ve mümkünse basit bir pansuman uygulayın.
• Isırık yarası beyine yakınsa hiç vakit kaybetmeden sağlık kuruluşuna başvurun. Diğer bölge ısırıklarında bu süre kesinlikle 36 ila 72 saati geçmemelidir.
• Isırıldığınız hayvanı etkisiz hale getirmeye ve yakalamaya çalışın.
• Yakalanan kuduz hayvanı sağlık ekiplerine bildirin.
• Eğer vahşi bir hayvan tarafından ısırıldıysanız hayvanı yakalama koşulları yoksa öldürmek zorunda kalabilirsiniz. Ancak kafasından darbe almaması gerekir çünkü oluşabilecek tahribat hayvanın kuduz olup olmadığını belirlemek için yapılacak laboratuar testlerini zorlaştırabilir.

Kuduz Testi

Bu test, kesin bir tanı konulabilmesi ve hastalığın takibi için çok önemlidir. Eğer bir hayvan ya da insan hastalık belirtileri gösteriyorsa kesinlikle yaptırılması gerekir. Bu test için ısırılan bölgeye yakın bir yerden kan örneği alınarak Rabies virüsünün varlığı araştırılır.

Ayrıca deri parçasında, deri sinirlerinde, göz merceğinde ve beyin omurilik sıvısında da kuduz virüsü aranabilir. Vahşi hayvanlara ise beyin otopsisi yapılarak kuduz virüsü araştırılır.

Kuduz Tedavisi

Enfekte bir hayvan tarafından ısırılan bir insan hemen gerekli önlemleri almaz ve enfeksiyon vücudunda etki göstermeye başlarsa buna karşı etkili bir tedavi yoktur. Bu nedenle kuduza maruz kaldığını düşünen bir insanın, enfeksiyon tutulmasını önlemek için hiç vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurup kuduz aşısı yaptırması gerekir.

Kuduz Hastalığını Önlemeye Yönelik Tedavi

• Isırılan bir kişi kuduza yakalanma şüphesiyle bir sağlık merkezine başvurduğunda öncelikle ısırılan bölge iyice dezenfekte edilir.
• Ardından önlem amaçlı tetanos ve kuduz antikoru (immünglobulini) gibi bir dizi iğne yapılır. Kuduz antikoru, bağışıklık sisteminin Rabies virüsüne karşı antikor oluşturması zaman alacağından önlem amaçlı uygulanır. Özellikle yaraya yerleşmiş virüsleri etkisiz bırakmak için yara bölgesine ve kas içine iğne yapılır. Ancak ısırılma vakasına göre bu iğnelerin yapılıp yapılmayacağına doktor karar verir.
• Kuduzdan şüphelenilen ısırıklara mümkün olduğunca dikiş atılmaz. Dikiş atılması şart ise yara çevresine virüs antikoru enjekte edildikten yaklaşık 1 saat sonra dokuları birbirine tutturacak hafif bir dikiş atılır. Gerekirse antibiyotik reçete edilebilir.
• Önlem amaçlı kuduz aşısı serisine başlanır. Eğer hayvanın kuduz olmadığı saptanırsa aşılamaya devam edilmez.
• Hayvanın kuduz olduğu kesinleşirse kuduz aşısı seri tamamlanana kadar yapılır.
• Isırılan hayvan bulunamazsa virüs bulaşma riskine karşı kuduz aşısı serisi uygulanır.

Kuduz Aşısı

Kuduz aşısını 1885 yılında Fransız bilim insanı Louis Pasteur bulmuştur. Kuduz aşısı yetişkinlerde kola, 2 yaş altı çocuklarda ise uyluğun ön yüzüne toplam 5 dozda yapılır. Aşılar ısırılmanın olduğu gün başlar ve 3, 7, 14 ve 28’inci günlerde tekrarlanır. Aşılama hiç vakit geçirilmeden yapılırsa yüzde yüz koruma sağlar.

Kuduz aşısının yan etkileri

Kuduz aşısı yapıldıktan sonra bazı insanlarda 24-48 saat boyunca enjeksiyon yerinde geçici ağrı, kızarıklık ve şişlik görülür. Nadiren de olsa görülen diğer yan etkiler:

• Hafif ateş ve/veya Baş ağrısı
• Kas ağrıları, Kusma
• Alerjik reaksiyon

Kuduzdan Korunma

• Evcil hayvanlarınıza kuduz aşısı yaptırın. Bu aşı sadece evcil hayvanınızı korumayacak, aynı zamanda başka bir hayvan tarafından ısırılırsa sizin de korunmanızı sağlayacaktır.
• Evcil hayvanlarınızı içeride tutarak ve dışarıya tek başına salmayarak enfekte hayvanlarla temas etme riskini ortadan kaldırın. Eğer bir başka hayvan tarafından ısırıldığına şahit olursanız derhal bir veterinere götürün.
• Başıboş gezen sokak köpeklerini ve kedilerini yerel hayvan kontrol merkezine bildirip aşılanmalarını sağlayın.
• Sokak hayvanı artışını engellemek için evcil hayvanlarınızın yavrularına bakamayacaksanız kısırlaştırın.
• Başıboş hayvanlarla direkt temasa geçmekten kaçının ve çocukları da bu konuda bilinçlendirin. Şüpheli kuduz hayvanlar tarafından ısırılan insanların neredeyse yarısı 15 yaşın altındaki çocuklardır.
• Vahşi hayvanlara yaklaşmayın. Kuduzlu vahşi hayvanlar, insanlardan korkmuyor gibi görünebilir ki bu hiç doğal değildir. Bu hayvanlardan uzak durun.
• Yarasaların evinizin çatısı, çatlakları ve boşluklarında yuvalanmasını engelleyin. Evinizde yuva yapan yarasalar varsa yerel birimlere bildirin.
• Kuduzun yaygın olduğu ve uzun süreli kalacağınız bir ülkeye seyahat ediyorsanız kuduz aşısı yaptırmayı ihmal etmeyin.

Önlem Amaçlı Kuduz Aşısı

• Kuduz riskinin yüksek olduğu ülkelere seyahat edenler
• Veterinerler
• Laboratuar tekniker ve çalışanları
• Madenciler
• Arkeologlar önlem amaçlı kuduz aşısı olmalıdırlar.

Önlem amaçlı kuduz aşısı 3 doz halinde 1, 7 ve 28’inci günlerde uygulanır. Aşılanmış kişilere virüs bulaşırsa 1 ve 3. günde iki doz aşı olmaları yeterli olacaktır.

Kuduz Karantinası

Bazı durumlarda, kuduz aşı serisine başlamadan önce bir insanı ısıran hayvanın kuduz olup olmadığının anlaşılması için hayvan gözlem altına yani karantinaya alınır. Karantinadaki hayvanın sağlıklı olduğu belirlenirse aşıya gerek kalmaz. Evcil ve yakalanan vahşi hayvanların karantina işlemlerinin uygulanışı şöyledir:

• Evcil hayvanlar: Kedi, köpek gibi hayvanların 10 gün boyunca karantinada tutularak kuduz belirtileri gösterip göstermeyeceği izlenir. Hayvan bu süre boyunca herhangi bir kuduz belirtisi göstermezse ısırılan kişiye kuduz aşı serisi yapılmaya gerek duyulmaz. Diğer evcil hayvanlar ve çiftlik hayvanları duruma göre değerlendirilir.
• Vahşi hayvanlar: Yakalanan vahşi hayvanlar karantinaya alınmadan kuduz testi için öldürülür. Hayvanın beyni üzerinde yapılan testler kuduz virüsünü açığa çıkarabilir. Yapılan test sonucunda hayvanın kuduz olduğu saptanırsa ısırılan kişiye kuduz aşısı serisi uygulanmaya başlanır.