Veba

Veba Nedir?

“Yersinia pestis” adlı bir bakterinin neden olduğu enfeksiyon hastalığına veba adı verilir. Bu hastalık; bubonik (hıyarcıklı), septisemik ve pnömonik (akciğer vebası) olmak üzere üç farklı türde görülebilir.

Bubonik (Hıyarcıklı) Veba

“Kara ölüm” olarak da bilinen ve Orta Çağ Avrupası’nda on milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine neden olan hıyarcıklı veba, en yaygın görülen veba türüdür. Hastalığa neden olan “Yersinia pestis” adlı bakteri, genellikle lenf düğümlerinde çoğalmaya başlar. Dolayısıyla, bu veba türünde, kasık, koltuk altı ve boyunda bulunan lenf bezlerinde şişme görülebilir. Lenf bezleri ağrılıdır. Bu veba türü, lenf bezi biyopsisi ile tespit edilir. Hastalığın neden olduğu diğer belirtiler ise şu şekildedir:

• Ateş ve titreme
• Baş ağrısı
• Yorgunluk ve halsizlik

Hastanın uygun antibiyotiklerle tedavi edilmediği durumlarda, vebaya neden olan bakteriler vücudun diğer bölgelerine yayılım gösterebilir.

Septisemik Veba

Septisemik veba; hastalığa neden olan bakterinin kana karışarak çoğalması ve vücudun farklı bölgelerine yayılması sonucu görülen bir veba türüdür. Organlarda kanamaya ve vücutta pıhtılara yol açabilen bu veba türünde görülen başlıca belirtiler şu şekildedir:

• Ateş ve titreme
• Aşırı güçsüzlük
• Karın ağrısı
• İshal ve kusma
• Ağız, burun veya rektumdan kan gelmesi
• Deride çatlaklar ve deri altında kanama

Pnömonik Veba (Akciğer Vebası)

Akciğerleri etkileyen pnömonik veba, en nadir görülen veba türü olmasına rağmen, en tehlikeli veba türüdür. Hastalık; öksürme ve hapşırma sırasında havaya karışan damlacıkların solunmasıyla insandan insana bulaşabilir.

Vücudun enfekte olmasının ardından, belirtiler birkaç saat içerisinde ortaya çıkabilir. Bu veba türünde yaygın olarak görülen belirtiler şu şekildedir:

• Kanlı ve mukuslu öksürük
• Nefes almada zorluk
• Bulantı ve kusma
• Yüksek ateş
• Baş ağrısı
• Halsizlik
• Göğüs ağrısı

Hızlı ilerleyen bir tür olan pnömonik veba, müdahale edilmediği durumlarda solunum yetmezliği ve şoka neden olabilir. Dolayısıyla, belirtilerin ortaya çıkmasından en geç bir gün sonra antibiyotik tedavisine başlanması kritik önem taşır. Tedavide gecikme ölüme yol açabilir.

Veba Nasıl Bulaşır?

Veba hastalığının insanlara farelerden bulaştığı düşünülse de aslında farelerin taşıdığı pireler ve pire ısırıklarına maruz kalan canlılar aracılığıyla hastalığın insanlara bulaştığı söylenebilir. Aynı zamanda, ölü farelerle temas eden insanlar nedeniyle de hastalığın geçmişte görülen salgınlarda hızla yayıldığı gözlemlenmiştir.

Günümüzde nadir görülen veba hastalığı; her yıl dünya çapında yaklaşık birkaç bin kişide görülür. Yine de yaşanan veya seyahat edilen bölge ve bazı meslek gruplarına bağlı olarak veba görülme riski artabilir. Örneğin, veterinerler, bakteri riski yüksek bölgede çalışan veya avlanan kişiler ve enfekte hayvanları tüketen kişilerin risk grubu içerisinde yer aldığı söylenebilir.

Veba Belirtileri Nelerdir?

Vücudun enfekte olmasının ardından, 2 ila 8 gün içinde belirtiler görülür. Yaygın görülen belirtiler arasında ateş, titreme, yorgunluk, mide bulantısı ve kusma, nefes almada güçlük, cilt lekeleri, baş ağrısı gibi belirtiler bulunur. Bu belirtilere ek olarak, bakterinin yerleştiği bölgeye göre farklı belirtiler de gözlenebilir.

Veba Nasıl Tedavi Edilir?

Günümüzde erken teşhis ve antibiyotik tedavisi sayesinde veba hastalığında iyileşme oranının yüksek olduğu söylenebilir. Ancak, özellikle akciğer vebası gibi hızlı ilerleyen vakalarda erken müdahale edilmediği takdirde, ani ölümler görülebilir.

Veba tedavisinde temel olarak vakit kaybedilmeden bakteriye uygun, güçlü bir antibiyotik hastaya verilir. Antibiyotik özellikle hıyarcıklı veba tedavisinde oldukça etkilidir.

Son yıllarda gelecekte yaşanabilecek veba salgınlarının önüne geçilmesi ve veba tedavisinde kullanılan antibiyotiklerin geliştirilmesi amacıyla vebaya neden olan bakteri türlerinin aralarındaki ilişki incelenmektedir. Ayrıca, veba aşısına ilişkin çalışmalar da devam etmektedir.

Vebadan Korunmak İçin Ne Gibi Önlemler Alınabilir?

Henüz etkili bir veba aşısı geliştirilemediğinden, en etkili korunma şeklinin risk altında olan kişilere antibiyotik tedavisi uygulanması olduğu söylenebilir. Vebanın görüldüğü, risk taşıyan bölgelerde yaşayanlar ve bu bölgelere seyahat edecek kişilerin alabileceği önlemler ise şu şekilde sıralanabilir:

• Çevre temizliğine dikkat etmek.
• Evi fare gibi kemirgenlere karşı korumak.
• Hurda ve odun yığınları gibi kemirgenlerin yuvalayabileceği alanları ortadan kaldırmak veya bu alanları düzenli olarak ilaçlamak
• Evcil hayvanları pirelerden uzak tutmak
• Enfekte olmuş hayvanlara temas edilmesi gereken durumlarda mutlaka eldiven kullanmak ve zararlı bakterilerin cilde temasını önlemek
• Böcek kovucu spreyler kullanmak

İzolasyon

Hıyarcıklı veba hastalarının izole edilmesine gerek görülmeyebilir. Hastayı, yatağını ve giysilerini uygun ilaçlarla dezenfekte etmek ve aynı zamanda önlük ve eldiven kullanmak hastalığın yayılmasını önlemede etkilidir.

Ancak, pnömonik veba görülen hastaların kesinlikle izole edilmesi gerekir. Bu hastaların yatağı ve giysileri klorlu bir solüsyonla dezenfekte edilmelidir. Aynı zamanda, hem hasta hem de hastayla ilgilenen kişilerin antibiyotik tedavisine başlanmasının ardından geçen ilk 48 saat boyunca yüz maskesi takması bulaş riskinin azaltılması açısından kritik öneme sahiptir.